Świdnicki Lipiec

Już 1 lipca wybuchły strajki: w WSK „PZL-Mielec”, w Zakładach Mechanicznych „URSUS” w Warszawie i w kilku innych przedsiębiorstwach w kraju.

Pomysł wprowadzenia podwyżki przez ówczesne władze miał charakter karkołomny. Już wcześniej wielu ekonomistów i obserwatorów życia społecznego przewidywało ostateczne załamanie się gierkowskiej gospodarki właśnie latem 1980 r. Ostrzegano, że jeżeli do tego czasu nie podejmie się naprawy systemu gospodarczego PRL, nieuchronnie nastąpi kolejny wybuch społecznego niezadowolenia. Zapowiadano, że nakłonienie robotników do podjęcia kolejnego wysiłku i wyrzeczeń, dla wydźwignięcia gospodarki z kryzysu, będzie możliwe tylko pod warunkiem uwzględnienia społecznych i wolnościowych aspiracji społeczeństwa.

Rozmiary społecznego wybuchu w roku 1980 wydają się nieproporcjonalnie duże w stosunku do podniesionych cen. Podwyżki, które wprowadzono w 1970 i 1976 r. i które miały tak tragiczne następstwa, choć niosły dla budżetu domowego przeciętnej rodziny wzrost kosztów utrzymania o kilkanaście procent, nie obudziły tak szerokiej ogólnopolskiej fali protestów. Dla porównania, w lipcu 1980 r., kilka asortymentów mięsa i wędlin, przeniesionych do sprzedaży komercyjnej było i tak artykułami rzadko dostępnymi w sklepach dla przeciętnych zjadaczy chleba. Rozmiary tak powszechnego wybuchu niezadowolenia musiały mieć więc głębsze źródło. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przypuszczać, że wynikały z zawiedzenia społecznych nadziei, które na początku lat siedemdziesiątych rozbudziła w społeczeństwie „propaganda sukcesu”, lansowana niefrasobliwie przez nową rządzącą ekipę I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka.

Można przyjąć, że już 1 lipca po południu przesądzony został scenariusz, według którego potoczyły się dalsze wydarzenia z lipca i sierpnia 1980 r. Gdy druga zmiana Zakładów Mechanicznych „Ursus” zażądała rekompensaty za podniesione ceny mięsa, w gronie przedstawicieli najwyższych władz partyjnych rozważano dwie koncepcje rozwiązania konfliktu. Jedna zakładała przekonanie robotników, że spełnienie ich żądań jest niemożliwe. W przypadku nieustępliwości protestujących mogła doprowadzić do kolejnego konfliktu między społeczeństwem a władzą. Druga koncepcja przewidywała uspokojenie nastrojów poprzez wyasygnowanie potrzebnych środków pieniężnych na postulowaną rekompensatę. Wybrano tę drugą drogę i do „Ursusa” udał się ówczesny minister maszyn ciężkich i rolniczych z obietnicą pieniędzy dla protestujących.

Mimo ekonomicznego charakteru strajków, już na samym początku pojawiały się symptomy gotowości protestujących do dokonania trwalszego wyłomu w dotychczasowym systemie totalitarnym PRL. Przykładem może być „Ursus”, gdzie na trzech strajkujących wydziałach zawiązano komisje robotnicze jako niezależne reprezentacje robotnicze, tym samym kwestionując rolę dotychczasowych komunistycznych związków zawodowych. Pomni doświadczeń 1976 roku robotnicy kilku zakładów zażądali udzielenia pisemnej gwarancji strajkującym.

Ważne dla dalszego rozwoju wydarzeń wydaje się też uruchomienie w warszawskim mieszkaniu Jacka Kuronia z Komitetu Obrony Robotników ośrodka zbierającego informacje o strajkach i przekazywanie ich do Radia Wolna Europa na Zachodzie, którego audycje docierały do szerokich rzesz społeczeństwa w Polsce. W kierowanej przez Wojciecha Onyszkiewicza grupie działaczy opozycyjnych, przekazujących te informacje z całego województwa lubelskiego, był m. in. Waldemar Jakson ze Świdnika – student UMCS. Można sądzić, że działalność ośrodka wpływała na rozszerzanie fali strajkowej w kraju. Zadziwiające, że Służba Bezpieczeństwa nie zablokowała warszawskiego telefonu Kuronia.

Łatwe ustępstwa poszczególnych dyrekcji nie wygasiły zarzewia strajków. Wręcz przeciwnie – zachęcały do protestów dalsze zakłady pracy. Przez cały lipiec pojedyncze strajki wybuchały w coraz to nowych miejscach w kraju, obejmując m. in. kilka dużych zakładów pracy w Warszawie i Żyrardowie, Hutę Stalowa Wola, Zagłębie Miedziowe, Ostrów Wielkopolski, Dolny Śląsk, stopniowo wkraczając pod koniec lipca do miast na Wybrzeżu. Jednak, aż do strajku w Stoczni Gdańskiej protesty nie osiągnęły takiej skali, jak w czasie Lubelskiego Lipca.¹

Strajki na Lubelszczyźnie rozpoczął 8 lipca 1980 r. protest w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego „PZL-Świdnik”.