Trochę historii Świdnika i okolic
cz. 1

Podziały administracyjne

Historie okolic Świdnika rozpoczniemy od informacji o ich położeniu geograficznym, administracyjnym i kościelnym.

Geograficznie znajdujemy się na wyżynie Lubelskiej. Miasto nasze jest ośrodkiem Płaskowyżu Świdnickiego (według innego podziału – Równina Łuszczowska), a leży w Niecce Świdnickiej. Od północnego-zachodu otacza nas Płaskowyż Nałęczowski i Równina Lubartowska, od północnego-wschodu Polesie Lubelskie i Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie, od wschodu Obniżenie Dorohuckie i Pagóry Chełmskie, od południa Wyniosłość Giełczewska, a od południowego-zachodu Równina Bełżycka. Ziemia jest tu niezbyt dobra (czwartorzędowe mułki i piaski), pozbawiona pokrywy lessowej. W okolicy Świdnika wysokość wynosi około 210 m n.p.m. W rzeźbie terenu wyróżniamy formy erozyjne, koło Krępca zaś zagłębienia krasowe. Wody gruntowe stale się obniżają (od 1967 roku, gdy powstało ujęcie dla WSK). Średnia roczna temperatura waha się na poziomie ok. 7,5 st. C. Flora jest bogata w lasy liściasto-iglaste. Fauna – co zrozumiałe – jest uboga, ale trafia się nawet duży zwierz, choćby sarna.

Ludzie mieszkali tu od dawna. Na ich ślady – nawet sprzed 3500 lat – natrafiono na przykład w Biskupicach, Jaszczowie, Piaskach. W X wieku tereny te weszły w skład państwa Mieszka I. Za Piastów „stolicą” Lubelskiego była kasztelania w Lublinie. Kazimierz Wielki przemianował księstwo sandomierskie na województwo. Ponieważ dość szybko w Lublinie wytworzyły się urzędy typowo wojewódzkie, a i region stał się samodzielny – w 1474 roku Kazimierz Jagiellończyk wyłonił z sandomierskiego województwo lubelskie. Wieś Świdnik znalazła się w powiecie lubelskim. Niedaleko leżały Mełgiew, Bystrzejowice, Jakubowice, Wierzchowiska, Jaszczów, Biskupice, Minkowice, Milejów, Łysołaje… Na wschodzie i południu znajdowała się Ziemia Chełmska należąca do woj. ruskiego, choć z nim nie graniczyła (oddzielona woj. bełskim).

Tak było do pierwszego rozbioru (1772), kiedy to Austriacy zabrali kawał południowej części województwa z Zamościem. Rządziło tu 34 wojewodów – od Dobiesława Kmity z Wiśnicza po Kajetana Hryniewieckiego.

Po 1795 roku okolice Świdnika znalazły się w cyrkule lubelskim pod zaborem austriackim. Za Księstwa Warszawskiego (po 1809 roku) był tu powiat lubelski departamentu lubelskiego. W czasach rosyjskiego Królestwa Polskiego wróciło województwo lubelskie i powiat, a potem obwód lubelski. Po powstaniu listopadowym przemianowano województwo na gubernię, zaś obwody szybko zamieniono znów na powiaty.

Podobnie było w latach 1864-1914. Na przykład w 1867 roku w powiecie lubelskim leżały, między innymi miasta Biskupice, Głusk, Piaski i gminy wiejskie Biskupice, Bystrzejowice, Głusk, Łuszczów, Mełgiew, Piaski, Strzyżowice, Tuszów; w powiecie krasnostawskim , między innymi gminy Częstoborowice, Fajsławice, Łopiennik; w powiecie chełmskim, między innymi gminy Cyców, Rejowiec. Po powstaniu styczniowym prawa miejskie odebrano, między innymi Biskupicom, Głuskowi, Piaskom.

W czasie I wojny światowej Lubelskie zamieniono na general-gubernatorstwo wojskowe (austriackie), a w jego ramach powołano obwód lubelski. W sierpniu 1919 roku, już po odzyskaniu niepodległości, powstały znów województwo lubelskie i powiat lubelski. Świdnik – zresztą, już wcześniej – należał do gminy Wólka (Lubelska).

Podczas okupacji hitlerowskiej Świdnik znalazł się w Generalnym Gubernatorstwie, dystrykcie lubelskim, powiecie Lublin. Jeśli zaś chodzi o polskie władze podziemne – w Okręgu Lubelskim tak Armii Krajowej, jak też Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej.

Po II wojnie światowej wróciło dawne duże województwo lubelskie, uszczuplone w 1952 roku przez ZSRR o pas ziemi w widłach Bugu i Sołokiji (między innymi Bełz, Krystynopol, Waręż, Uhnów), a także powiat lubelski. Wieś Świdnik wciąż leżała w gminie Wólka. W 1954 roku gminy zamieniono na gromady, przesunięto też nieco granice powiatów. W 1973 roku wrócono do gmin, zaś w 1975 roku zreorganizowano zupełnie administrację – powołano nowe województwa o gminy, a zlikwidowano powiaty. Świdnik znalazł się w województwie lubelskim, został siedzibą miasta i gminy. Od północy ma do dziś województwo bialskopodlaskie, zaś na południowym-wschodzie chełmskie i zamojskie.

Sławomir Myk
Głos Świdnika nr 31/1993

***

Administracyjny podział kościelny

Przynależność kościelna Świdnika i okolic również ulegała zmianom. Na początku tereny te należały do biskupstwa krakowskiego, które w XII w. utworzyło w Lublinie archidiakonat. Od strony wschodniej okolice podlegały diecezji chełmskiej. Jej pierwszym biskupem był Tomasz z Sienna (1359), ale zaczęła ona naprawdę funkcjonować dopiero za Jana Biskupca (1417), choć erygowano ją w 1375 roku. Siedzibą biskupstwa był krótko Hrubieszów i Chełm, a od 1490 roku Krasnystaw. Po 1790 roku planowano utworzyć diecezję chełmsko-lubelską. Jako taka pozostała do 1992 roku, kiedy to papież ustanowił arcybiskupstwo lubelskie (Lublin, Siedlce, Sandomierz), a także biskupstwo zamojsko-lubaczowskie. Interesujące nas miejscowości znajdują się w dekanatach: Lublin, Lubartów, Łęczna, Chełm, Krasnystaw, Piaski, Świdnik (od 1982 roku). I dla przykładu o dekanat świdnicki obejmuje parafie Abramowice, Czerniejów, Kazimierzówka, Mełgiew, trzy w Świdniku; Świdnik Duży i Mały należą do parafii św. Agnieszki, Biskupice i Zadębie do parafii Matki Bożek Królowej Polski, Świdniczek do Samodzielnego Ośrodka Duszpasterskiego w Wólce Lubelskiej, wszystkie w dekanacie lubelskim wschodnim.

Oprócz wyznawców katolicyzmu – co należy przypomnieć – na interesujących nas terenach mieszkali i mieszkają unici (greko-katolicy), prawosławni, świadkowie Jehowy, a kiedyś arianie, kalwini i inni.

Sławomir Myk
Głos Świdnika 33/1993