Radio Solidarność Świdnik
W 30. rocznicę powstania

Radio Solidarność Świdnik
8 lipca 2005 roku, z okazji 25-lecia Świdnickiego Lipca, usłyszeliśmy znów pamiętne takty muzyki serialu o carskim kurierze Michale Strogowie.

Transmitowałem Wolną Europę

Przed oficjalnymi uroczystościami Lipca’80, Henryk Gontarz, pomysłodawca podziemnych audycji postanowił reaktywować podziemne radio. Kilka tygodni trwały urzędowe negocjacje, by legalnie wejść w eter. W międzyczasie powstawała jubileuszowa audycja. Zmontowano 27 minut, na które złożyły się trzy archiwalne nagrania oraz przesłania do świdniczan wygłoszone przez burmistrza Waldemara Jaksona, starostę Mirosława Króla i Romana Kozaka, przewodniczącego Komisji Międzyzakładowej NSZZ „Solidarność” PZL-Świdnik.
Posłużono się starym, używanym w latach 80. nadajnikiem. Uruchomił go i przestroił jego twórca – Ireneusz Haczewski: - Radiotechniką zajmuję się niemal od dziecka. Pierwszy nadajnik radiowy złożyłem w 1957 roku. Byłem wtedy uczniem Liceum Ogólnokształcącego im. St. Staszica w Lublinie. Transmitowałem Wolną Europę , nadawałem muzykę, dodając do tego własne zapowiedzi. Sądziłem, że słychać to jedynie w odległości 50 m. Jak się potem przekonałem, słyszał mnie cały Lublin i okoliczne wsie. Zabawa w radiowca skończyła się nieprzyjemnie. Sypnął mnie jeden z kolegów, którego ojciec był ubekiem. Urząd Bezpieczeństwa z lekcji zabrał mnie na przesłuchanie. Zrobili rewizję w domu. W szkole było z tego powodu duże poruszenie. Przesłuchiwali mnie 3 miesiące. Każde z tych „spotkań” trwało wiele godzin. Byłem bardzo wystraszony. W końcu sprawa trafiła do Sądu dla Nieletnich. Przypadkiem dowiedział się o tym dziennikarz z ogólnopolskiej gazety „Ekspress Wieczorny”, napisał o mnie na pierwszej stronie i zrobił się straszny szum. Z czytanych niedawno akt IPN dowiedziałem się, że dziennikarz miał z tego powodu duże kłopoty. Jeszcze przez parę miesięcy byłem sławny, przyjeżdżali do mnie dziennikarze z innych gazet i z warszawskiego radia, bo w Lublinie nie było jeszcze oddziału Polskiego Radia.

Nawet skarpetki były mokre

Po zmontowaniu rocznicowego nagrania, kolejnym krokiem było znalezienie odpowiedniego miejsca emisji. Konspiracyjne audycje nadawane były po zapadnięciu ciemności, z wyżej położonych miejsc naszego miasta. Czasem z balkonów lub pustych mieszkań. Nigdy z dachów, bo milicja łatwo mogłaby zobaczyć operatorów nadajnika. Antenę stanowiły połączone wędziska. Jeszcze tylko akumulator, nadajnik i w radiu, a później w telewizorze słyszeliśmy świdnicką, wolną radiostację.
Na emisję lipcowej audycji wybrano dach wieżowca przy ul. Racławickiej 30. Tym razem wszystko odbywało się legalnie i w biały dzień. Radiowa ekipa – Henryk Gontarz, Ireneusz Haczewski i Leszek Fiołek, lektor konspiracyjnych audycji, już o godzinie 19 była na miejscu. Z nadajnikiem i akumulatorem nie było problemu, zapakowane w siatki wjechały windą na górę. Niestety, długie, bambusowe wędki, przeznaczone na antenę, nie mieściły się do windy i trzeba było je wnieść, na 10 piętro, po schodach. Jeszcze tylko dość skomplikowane wejście na dach i rozpoczął się montaż sprzętu. Połączone taśmą klejącą wędziska, tworzące około 7m długości antenę, przymocowano do wysokiego wywietrznika. Na niższym ułożono nadajnik i akumulator. W kilkanaście minut uporano się z techniczną stroną przedsięwzięcia. Zostało jeszcze trochę czasu na wspomnienia. Wywołała je jadąca na sygnale karetka: - To przypomina mi, jak straciłem pierwszy nadajnik – mówi Ireneusz Haczewski. – Po skonstruowaniu przekazałem go lubelskim solidarnościowcom. Pewnego wieczoru, gdy szli nadać audycję, usłyszeli jadące na sygnale auto. To ich tak przestraszyło, że rzucili nadajnik na chodnik i uciekli. Okazało się, że jechała karetka pogotowia ratunkowego, a nie, jak się spodziewali, milicyjny radiowóz.
- Nadawanie audycji było bardzo stresujące – potwierdza Henryk Gontarz. – Trzeba było uważać, by nikt nas nie zobaczył. Natychmiast po rozpoczęciu emisji wyjeżdżały w miasto milicyjne radiowozy, krążyły po wszystkich ulicach. Słysząc i widząc zbliżające się samochody na sygnale, człowiekowi zdawało się, że już nas mają. Trzeba było ogromnej odporności psychicznej, aby w takiej sytuacji nie rzucić sprzętu i nie uciekać. Ze zdenerwowania uginały się nogi, trzęsły kolana, nawet skarpetki mieliśmy mokre.
Aby, uruchamiając nadajnik, ustrzec się błędów wynikających z wielkiego napięcia psychicznego i ciemności stosowałem różne zabezpieczenia, na przykład nacinałem z jednej strony kasetę, co gwarantowało, że włożona została do nadajnika właściwa stroną. Podobnie było z klemami w akumulatorze. Połączenie ich z nadajnikiem też musiało się odbywać w określonej kolejności, więc montowałem specjalne rurki, co ułatwiało bezbłędne zamontowanie, nawet w nerwach i po ciemku.

Nadaje radio Solidarność

Punktualnie o godz. 19:30, Ireneusz Haczewski i Henryk Gontarz, uruchomili nadajnik, na dachu wieżowca. Chwila napięcia i .. .jest. W przyniesionym radiu tranzystorowym popłynęły pierwsze takty Strogowa. Wszyscy odetchnęli z ulgą. Nadajnik zadziałał prawidłowo. Jeszcze tylko kilka gorączkowych telefonów do znajomych w Świdniku i Lublinie, by sprawdzić, jaka jest słyszalność. Wszystko dobrze poszło, audycję słychać było w radiu i świdnickiej kablówce.
- W czasach podziemnego radia, jeden z nadajników miał odsłuch, wiec wtedy operator wiedział, czy emisja jest prawidłowa – wspomina Henryk Gontarz. Mieliśmy też doskonale krótkofalówki japońskie. Operator sygnalizował przybycie na miejsce nadawania, a ja dawałem znak, gdy przyszła pora i należało uruchomić nadajnik.
W ciągu 5 lat działalności radia Solidarność zdarzały się i wpadki. Z akt udostępnionych przez IPN wynika, że świdnickie radio rozpracowywało 350 agentów. Henryk Gontarz przechowywał kasety z nagranymi audycjami, dogrywał na nich własne komentarze dotyczące aktualnej sytuacji w Świdniku. Kiedy uzbierało się ich zbyt dużo, by ukrywać je u pana Henryka, przygotowywano kryjówkę w Lublinie u Ireneusza Haczewskiego: - Mieszkałem wtedy w dużym, powstałym z połączenia dwóch lokali mieszkaniu. Mieściło się na parterze, co było ważne, bo w razie potrzeby umożliwiało ucieczkę przez balkon. Poza tym miało inny układ i powierzchnie niż to na pierwszym piętrze, mogłem wiec spokojnie w jednej z łazienek urządzić tajne laboratorium i schowek. Wejście ukryłem w specjalnie zrobionym regale na książki. Mimo rewizji i dokładnego pomiaru mieszkania przez milicje i ubeków, kryjówki nie znaleziono.
Owego feralnego dnia pracowałem nad schowkiem do godziny 3 nad ranem. Zmęczony zasnąłem. Niestety, na stole zostawiłem kasety z nagranymi audycjami. Wczesnym rankiem obudziło mnie stukanie do drzwi. Zaspany, zapomniałem o kasetach i otworzyłem drzwi. Wszystko wpadło w ręce milicji.

Jakbym zupę gotował

- Pyta pani, co czuję nadając audycję już w wolnej Polsce? – Nie ma we mnie emocji, to tak jakbym zupę gotował – mówi Henryk Gontarz. – Minęło wiele lat, żyjemy w innej rzeczywistości.
- A ja czuję wielką satysfakcję – uzupełnia Ireneusz Haczewski. – Przez ostatnie 20 lat odsunięto mnie od „Solidarności”, choć niczym nie zawiniłem, raczej zasłużyłem się robiąc nadajniki dla całego regionu i nasłuch radiostacji służby bezpieczeństwa. Chciałem się przydać „Solidarności” wykorzystując wszystkie swoje możliwości i uzdolnienia. Stało się inaczej. Lublin mnie nie chciał. Cieszę się, że w Świdniku doceniono moje wysiłki i dokonania.
Piątkowa emisja audycji, chyba najwięcej wspomnień obudziła w Leszku Fijołku, szwagrze pana Henryka. Cały czas z radiem przy uchu, w skupieniu słuchał archiwalnych audycji. Gdy zwerbowano go na lektora podziemnego radia, miał 22 lata. Zdawał sobie sprawę, o jak niebezpieczną sprawę chodzi, ale nie odmówił szwagrowi: - W tamtych latach miałem za mało rozumu i wyobraźni, aby się bać. Musiałem nauczyć się szybko, wyraźnie i bezbłędnie czytać. Dużym problemem było też znalezienie spokojnego, cichego miejsca podczas nagrywania. Każdy nagrany dźwięk, w razie przechwycenia taśmy przez ubeków, mógł pomóc w rozpoznaniu miejsca, gdzie była nagrywana.
Najbardziej utkwiła mi w pamięci audycja w wersji telewizyjnej, kiedy to Czernienko nad trumną Andropowa przemawiał moim głosem. Mówił o aresztowaniach w Świdniku.
Przez cały czas mojej współpracy z radiem starałem się to utrzymać w najgłębszej tajemnicy. Nawet moja najbliższa rodzina nic nie wiedziała. W końcu mnie aresztowano. Taka działalność „gwarantowała” mi wyrok 7 lat więzienia. Na szczęście objęła mnie amnestia i sprawę umorzono.
Do dzisiaj nie wiem, kto mnie zadenuncjował. Nie chcę przeczytać swoich akt, bo może to była jakaś bliska mi osoba. Wolę nie znać prawdy.

Anna Konopka